BOKELJSKE BURE, JUGE I BONACE možemo tumačiti kao roman zbivanja, jer je najvažniji oblikovni elemenat romana fabula - hronika porodice Andrić kroz šest generacija. Zatim i kao roman vremena, jer je jedna od dominantnih sastavnih supstanci ovog romana vrijeme, hronološki postulirano - nas autorka vodi u prošlost kroz porodične odnose Andrića u kontinuiranom vremenskom slijedu od šest generacija. Takođe, Boka kao lokalitet i nepresušni izvor inspiracije ima jednu od glavnih uloga u ovom romanu, tako da bismo ga mogli nazvati i romanom prostora.
Međutim, poznati pisac Henri Džejms je rekao : Jedina klasifikacija romana koju razumijem je ona što romane dijeli na one koji u sebi imaju života i one koji ga nemaju. Pred nama je roman prepun života, u kome je plastično oslikan duh jednog prošlog vremena sa snažno istaknutom istorijskom pozadinom.
Godinama radeći kao muzejski savjetnik u Pomorskom muzeju Crne Gore u Kotoru autorka , istoričarka umjetnosti po zvanju, bavila se proučavanjem istorije Boke i pomorstva, stoga ovaj roman možemo čitati i kao unutrašnju impresiju autorke, koja je željela da ono čime se godinama bavila i proučavala prenese na plan ličnog, običnog čovjeka u određenom istorijskom razdoblju (Napoleonova vladavina Bokom i Austrougarska uprava) i na određenom mjestu (Boka Kotorska).
Dokumentaristička sfera romana koja obiluje etnografskim detaljima predstavlja jednu od najvrijednijih sfera ovog djela. U ovom romanu možemo naći detaljnje, precizne i autentične opise različitih običaja, mjesta, navika, poslovanja koji su bili aktuelni u vremenu Napoleonove vladavine Bokom, kao i austrougarske uprave: opis crnogorska svadbe, crnogorskog Pazara, enterijera crnogorskih kuća i bokeških palaca, slike Starog grada, silaska sa Lovćena u Kotor, pučke svečanosti, načini trgovine ... Moram na ovom mjestu da primjetim da , nažalost, ima užasno malo publikacija koje se bave ovom tematikom na beletristički način, tako da većina naših sugrađana nije upoznata sa istorijom Boke, i to ne zato što nemaju interesovanja, već i zato što se nemaju gdje upoznati sa istorijom svog zavičaja na jedan populistički, zanimljiv i neopterećujući način. Takođe, moram da napomenem da mnogobrojni turisti koji dio svog odmora provode u Boki često traže ovakve publikacije, želeći se na ovaj način što više upoznati sa Bokom. Smatram da je ovaj roman savršen za upoznavanje Boke.
Autorka nam u ovom romanu kroz crno-bjelu karakterizaciju likova plastično oslikava tipove društvenog života u Boki u vremenu Napoleonove vladavine Bokom i austrougarske uprave. Imamo jednodimenzionalne, tipizirane likove poštenog, vrijednog crnogorskog čovjeka iz zaleđa Boke djeda Rada i Petra, zatim bogate bokeljske pomorce kapetana Boža Mitrovića, kasnije i Petrovog sina Rada, obrazovane Bokelje, advokata Iliju Radovića, požrtvovane, vrijedne i dobre crnogorske žene Marija, Danica , Darinka. Koristeći ovaj način građenja likova, autorka gradi statične karaktere naglašeno razdvajajući jedne od drugih pozitivne i negativne karaktere. Likovi koji u nama izazivaju poštovanje, simpatiju, saosjećanje su likovi sa izuzetno visokim moralnim vrijednostima : čestiti, vrijedni, istinoljubivi, požrtvovani, dobrotvori, sa izuzetnom ljubavlju prema svojoj porodici (djed Rade, Petar, Rade, Kapetan Božo Mitrović, Marija, Darinka, Danica, Đorđe Rađenković), dok su negativci g-đa Anastazija, majka advokata Ilije Radovića, sam advokat Ilija Radović i kao izraziti negativac Aneta. Ovakvom karakterizacijom likova, autorka podstiče čitaoce da razmišljaju o njima i nakon čitanja romana i sami dublje izgrade njihove karaktere.
Autorka u svom prvom romanu ima jedinstven pogled na svijet, gdje pobjeđuje ona rusoovska vjera u prirodnu dobrotu čovjeka. Dobrota je ta koja zbližava ljude različitog porijekla, različite vjere, različitih mentaliteta, tako pomorski kapetan Božo Mitrović otvorenog srca i iskrene duše prihvaća porodicu Andrić, koja dolazi iz crnogorskih planina, iz surovih prirodnih okolnosti u pitomi kraj Boke Kotorske. Stari kapetan prihvata ovu porodicu, sasvim različitog mentaliteta, učinivši ih svojim nasljednicima , jer je njihova vedra životna radost olakšala njegovu duboku tugu zbog gubitka porodice.
Najveći domet autorkine proze je pjesnička snaga u opisima Boke Kotorske, koje krasi izuzetno poznavanje i duboki osjećaj ljubavi prema zavičaju. Autorka sa simpatijom slika ljude, običaje i ambijent koji nose obilježje starinskog i patrijahalnog. Želim da naglasim da deskriptivne vrijednosti preovlađuju nad narativnim vrijednostima autorkine proze, što i ne čudi s obzirom na izuzetno duboku osjećajnost koju autorka ispoljava prema zavičaju s jedne strane, dok s druge strane u romanu primjećujemo zanatske nedostatke koje su karakteristične za roman prvenac, kao što su labava kompozicija, neobrađen i neujednačen stil.
Jasmina Bajo
